Tango met de handen op de rug

Ik ben een fan van Fred Astaire en was benieuwd hoe zijn relatie tot tango was. Bij mijn zoektocht kwam ik op het spoor van een vorm van tango waar ik vanwege de corona-problematiek met bijzondere aandacht naar keek. Het is de 'Innovation tango' waarvan de principes in 1914 werden bedacht door Vernon en Irene Castle. En dan kom je van  het een in het ander. Maar laten we beginnen met die Innovation Tango.

We moeten daarvoor terug tot ca. 1910. Rond die tijd maakte het publiek in de Verenigde Staten kennis met de tango, net zoals die dans in die jaren in Parijs, Londen en Berlijn aan een opmars begon. Dat leidde in vrijwel alle landen tot aanpassingen die overigens ook weer hun invloed hadden op Argentinië en Montevideo, waar de tango ook nog steeds volop in ontwikkeling was. In Europa werd de de dans in de daaropvolgende jaren een rage, de tangomania; In de Verenigde Staten ging dat iets minder snel vanwege de kritiek uit de hoek van verontruste christenen die geschokt waren door het in hun ogen onzedelijke lichaamscontact dat de dans kenmerkte. Daar zal niet iedereen zich veel van hebben aangetrokken, maar in het puriteinse Amerika was de stem van moraalridders niet zonder invloed. De 'oplossing' werd gevonden door Vernon 1887-1918) en Irene (1893-1969) Castle. Beiden hadden ze ervaring in dans en theater en in 1911 waren ze keurig netjes getrouwd, waardoor ze voor veel Amerikanen al wat degelijker overkwamen dan veel andere artiesten die er in hun ogen nogal lichtzinnig op los leefden. Bovendien waren ze in hun optreden en kleding uitermate chique en beschaafd. Dankzij het respect dat zij hadden waren zij er tussen 1911 en 1914 al in geslaagd om het partnerdansen in algemene zin te populariseren. Maar Argentijnse tango was toch nog net iets anders dan een gewone partnerdans. Er zijn filmbeelden bewaard gebleven van Irene en Vernon Castle die in 1915 een speelfilm maakten over hun succesvolle danscarrière, The Whirl of Life. In alles wat zij dansen valt op dat zij daarin een zeer karakteristieke manier van lopen hadden, een soort van One-Step dance uit het Ragtime repertoire, maar met een huppeltje omhoog (de ‘Castle Walk’). Op het hier getoonde fragment dansen zij de Maxixe. Op andere fragmenten met andere dansen zie je dat ze duizelingwekkend vaak en in hoog tempo om hun gemeenschappelijke as konden draaien. 

In 1912, het topjaar van de tangomania in Europa, waren zij beiden in Parijs waar ze met geen enkele mogelijkheid konden ontkomen aan de razende populariteit van de Argentijnse dans. De ‘oplossing’ die zij bedachten om daarvan een ‘nette’ versie te ontwikkelen was een tango waarin de partners vooral los van elkaar dansen, met de handen op de heupen of op de rug. Dit noemden zij 'Innovation Tango'. In plaats van de voor tango zo belangrijke omarming als drager van de verbinding tussen de danspartners, kwam in de Innovation Tango de kunst om zeer goed op elkaars stappen te letten en de eigen stappen daarop af te stemmen. De op deze basis ontwikkelde tango van Vernon en Irene Castle kon de goedkeuring van het Amerikaanse publiek wegdragen. Eind 1914 publiceerden zij de dans in hun bestseller 'Modern Dancing' en daarmee hadden de Verenigde Staten hun eigen, op maat gemaakte tango. Ik heb geen filmfragmenten gezien waarin zij tango dansen. Er circuleren op internet wel fragmenten met ingemonteerde tangomuziek van veel latere datum, maar geen tango's zoals die werden beschreven in Modern Dancing.

Wie wel een stukje film heeft opgenomen met Innovation Tango is Fred Astaire, samen met Ginger Rogers. En dat brengt ons bij de relatie tussen tango en Astaire, die zonder twijfel een van de meest invloerijke dansers is geweest van de 20ste eeuw. Iets daarover kun je lezen in het boek ‘The Astaires: Fred en Adele’ van Kathleen Riley. Vast staat dat Astaire als jongeman samen met zijn zus tangolessen heeft gehad van Aurelio Coccia. Coccia doceerde de Apache-stijl tango, die wordt gekenmerkt door in gaucho-kostuum geklede kerels die niet altijd even zachtzinnig omgingen met de vrouw met wie zij dansten. Het is de dansstijl die we ook zien in de film Four Horseman of the Apocalypse met Rudolf Valentino. Astaire beschrijft Coccio als de meest invloedrijke leraar die hij heeft gehad. Maar hij was ook tot in detail bekend met de dansstijlen van Vernon en Irene Castle: de Castle-Walk, Ragtime-dansen, foxtrot. maxixe en die vreemde tango die zij bedachten. Vooral de vrije manier van dansen van Astaiure met ruimte voor improvisatie en simpelweg het ‘dansen of je leven er van af hangt’ zal hij hebben opgepikt van de Castle’s die daar meesterd in waren. Ook de vrijmoedigheid waarmee de Castle’s de partnerdans naar het publiek brachten is door Astaire opgepakt. Astaire nam vooral de bewegelijkheid en de improvisatie over, van daaruit ontwikkelde hij zijn eigen stijlen. In die eigen stijlen herken je van alles, ook tangostappen. Maar een echte tangodanser was Astaire niet. Ik vermoed dat de gesloten vorm van de Argentijnse tango minder goed paste bij zijn flamboyante, op effect en entertainment gerichte manier van dansen en daarom in zijn shows en films minder pregnant aanwezig is. Bovendien, wat hij ook danst: altijd komt zijn eigen stijl vol beweging, ritme, draaiingen en ongelofelijk handig voeten- en benenwerk daarin naar boven en is het in de eerste plaats 'Fred Astaire' en pas daarna een specifieke dans. Eigenlijk is dat niet anders wanneer hij een wals danst, ook dat doet hij binnen het door hemzelf ontwikkelde vormenrepertoire. 

Misschien omdat de invloed van het echtpaar Castle op zijn dansstijl zo groot was geweest, maakte hij in 1939 samen met Ginger Rogers een film over hun leven, met adviezen van Irene Castle (Vernon zelf, een oorlogspiloot, was in 1918 met zijn vliegtuig verongelukt). In deze biografische film zit een mooi voorbeeld van de tango zoals Vernon en Irene Castle die hebben gedanst. Historisch niet correct is dat Fred Astaire een kostuum draagt dat niet door Vernon Castle werd gedragen, maar Zuid-Amerikaanse kleding die herinnert aan de al genoemde film The four horseman of the apocalypse (1921). Dat was een concessie aan het grote publiek inde Verenigde Staten voor wie de tango na Valentino voor lange tijd met die kleding verbonden was. We zien dat Astaire en Rogers delen van de tango dansen in de ‘handjes-op-de-rug-stijl’ van de Innovation-Tango, maar toch ook de verbinding opzoeken. Het poubliek zou niet anders gewild hebben. Grappig is dat de tango in de film wordt aangekondigd als een ‘Europese sensatie’, maar dat kan ook betrekking hebben op de Engelse nationaliteit van Vernon Castle.

De tangostijl van de Castle's heeft invloed gehad op de Noord-Amerikaanse 'American tango' die uitgroeide tot een ballroom variant. Deze variant wordt gekenmerkt door een meer open dansstijl, partners die elkaar regelmatig loslaten tijdens de dans en veel aandacht op draaibewegingen. Omgekeerd heeft deze ballroomvariant ook wel weer invloed gehad op de manier waarop veel Amerikanen de Argentijnse tango dansen. Daarvan zie je zelfs nog sporen terug in de tango van Al Pacino met Gabielle Antwar in 'Scent of a Woman'.

Innovation tango wordt nog steeds wel gedanst. We laten hier een filmpje zien uit onze tijd waarin twee jonge dansers demonstreren hoe Innovation Tango kan worden gedanst. 

Ook tussen de huidige grote tangodansers zijn er enkele mensen aan te wijzen die het los van elkaar dansen een grote plek geven in de dans, zoals Gustavo Naveira en Giselle Ann. Met Innovation Tango heeft dat geen directe relatie, maar dat ook het los van elkaar dansen  een bijzondere spanning heeft, late deze dansers zien. Zie ook de blog van19 april over Tango en Social Distancing.